Çocuklarda İstenmeyen Davranışları Değiştirme Yöntemleri
Anne babaların en çok sıkıntı çektikleri bir konu olan çocuğun en iyi şekilde nasıl disiplin altına alınacağı ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadır.
Çocuklarınızla olan iletişiminizde açık kurallar ve sınırlar oluşturun ve bunlara bağlı kalın. Hatta, unutma ya da karıştırma gibi sorunları önlemek için bunları yazıp, bir yere yapıştırabilirsiniz.
Çocuğunuz terbiyesizlik etmeye başladığında ona uyarılarda ya da imalarda bulunun. Bu onun öz denetim kazanmasına yardımcı olacaktır.
İyi davranışları övgü ve sevgiyle destekleyerek bu olumlu davranışlarının kalıcı olmasını sağlayabilirsiniz.
Beklentileriniz hakkında çocuklarınızı eğitin. Ne yapmasını istediğinizi, sebebini açıklayarak ona anlatın. Genellikle, anne-babalar çocuklarıyla değerler, kurallar ve bu değerlerle kuralların neden önemli oldukları hakkında konuşmak için yeterince zaman ayıramazlar.
Sorunları ortaya çıkmadan önce önlemeye çalışın. Davranış psikolojisine göre, birçok sorun belirli bir dürtüye ya da ipucuna dayanır. Bu ipuçlarını anlamak ve ortadan kaldırmak, yanlış davranışları başlatan durumlardan kaçınmanıza yardım edecektir.
Açıkça belirtilmiş bir kural çiğnendiğinde cezanızı hemen davranıştan sonra verin. Davranışınızda tutarlı olun ve yapacağınızı söylediğiniz şeyi tam olarak yapın.
Bir cezalandırma gerektiğinde, bunun yapılan yanlış davranışla orantılı olduğundan emin olun. Cezanın suça uygun olmasını sağlayın. Bu tutum çocuğunuzun yanlış davranışı ile ceza arasında bağlantı kurmasını sağlayacaktır.
Fiziksel cezalar vermekten sakının. Çocuklar anne ve babalarının davranışlarını taklit ederler. Dayak ve tehditlere başvurursanız çocuğunuza başkalarını terbiye etmek için yöntem öğretmiş olursunuz.
Cezalandırmanızın nedenini çocuğunuza mutlaka açıklayın. Neden cezalandırıldığını anlamayan çocuk, bu davranışını devam ettirecektir.
Çocuğunuzu cezalandırırken, öfkenizi göstermekten kaçının. Çocuğunuz onu sevmediğiniz için değil, kötü davrandığı için cezalandırdığınıza inanmalıdır.
Hafif cezalandırma yollarının doğru biçimde kullanılması çocuğu ruhsal bakımdan zarar vermez. Davranışının düzeltilmesi için buna gerek vardır. Bununla birlikte sert cezalar verilmesi, onun benliğini hasara uğratabilir ve ruhsal bakımdan zararlı olabilir. Sert biçimde cezalandırılan çocuklar aşırı derecede içe kapanık duruma gelebilir ve başkalarına karşı saldırgan bir tutum içine girebilirler.
Uygulanabilecek disiplin teknikleri aşağıda anlatılmıştır.
Azarlama: Bu anne babaların yaptıkları ilk şeydir ve oldukça sık başvurulur. Çocuklarınızı kendinize karşı küstürmeden ya da olumsuz bir benlik ilkesi geliştirilmelerine izin vermeden, davranışlarını değiştirmeleri için etkili ve ölçülü azarlama önemlidir. Yaptığı davranıştan dolayı çocuğunuzu azarlarken duygularınızı ifade edin ve söz konusu kötü davranışın ne olduğunun ona açıklayın. Bu sırada kendinize hakim olmanız, alaycı ya da küçük düşürücü sözler söylemekten kaçınmanız önemlidir. Çocuğunuzun davranışını düzeltmeye çalışırken, azarlamayı, dır dır etmeye dönüştürmekten kaçının. Azarlamanızı, ardı ardına kusur sıralamaya, yakınmaya döndürmeyin. Azarlama tek başına hafif biz cezalandırma yolu olarak kullanıldığında normalde birçok çocuk için yeterli olur. Bununla birlikte, çocuğunuz azarlanınca kızıyor ve sizinle tartışmaya kalkıyorsa o zaman azarlamanın pek yararı olmayacaktır.
Bu durumda diğer ceza yöntemlerini denemeniz gerekmektedir.
Etkin aldırmazlık: bu yöntem, kötü davranan çocuğunuz ile ilgilenmeye kısa bir süre ara vermeniz demektedir. Çocuğunuz huysuzlandığında, ağlayarak istediğini elde etmeye çalıştığında, bu davranışları ortadan kalkıncaya kadar, başınızı çevirerek, başka bir işle uğraşır görünebilirsiniz. Kızgın bir ifade takınmadan, onun bu davranışını görmezden gelerek, istemediğiniz davranışı ortadan kaldırabilirsiniz.
Doğal Sonuçlar: Doğal sonuç, anne veya baba önlemedikçe kötü davranış yüzünden o davranışın normal veya doğal olduğu sonucu olarak çocuğun başına gelen bir olaydır. Çocuğun güvenliği bakımından tehlikeli olmadıkça, ona kendi davranışının sonucu olan şeyi yaşaması sağlanır. Çocukların verilen bu ceza karşısında aksilenme olasılıkları diğer ceza yöntemlerine göre daha azdır. Bu strateji ile çocuklarınız belirli bir kuralın neden önemli olduğunu daha kolay anlarlar. Örneğin, annesi okul servisini kaçırmaması için acele ettirmeye çalıştığında ağır davranan bir çocuk okula kadar yürümek ve müdüre neden geç kaldığını açıklamak zorunda bırakabilir. Yine de, çocuklarınıza caddede koşmanın ya da ateşle oynamanın sakıncalarını öğretmek istediğinizde olduğu gibi, doğal sonuçlar bazen gerçekçi olmayabilir, hatta tehlikeli bile olabilir.
Kötü davranışa davranış cezası uygulanması: Belli bir kötü davranışa uygulanacak doğal sonuç cezası aklınıza gelmiyorsa, onun yerine davranış cezası uygulamayı düşünebilirsiniz. Verilecek ceza, çocuğa hoşuna gitmeyecek türden bir iş yaptırmak veya para cezası şeklinde olabilir. Davranış cezasını vermeden önce çocuğunuzla mutlaka, hangi davranışta bulunursa, ona ne gibi bir ceza ile karşılaşacağını açıklayın. Verilecek cezaların yapılan kötü davranışla ilgili olması o davranışın düzelmesinde daha etkili bir yöntem olacaktır. Örneğin, telefonda küfür eden çocuğunuza, üç gün boyunca telefonda konuşmasını yasaklayabilirsiniz. Ya da sebze yememesi durumunda, yemek sonrasında yediğiniz tatlıyı yemesine izin vermezsiniz.
Mola: En çok tavsiye edilen disiplin tekniği olan mola, çocuğunuzu kısa bir süre için (yaşının her yılı için birer dakika) etkilerden uzak, uyarıcı olmayan bir köşede bırakmayı içerir. Bu ayrıca, çocuğunuz kalabalık yerlerde kötü davrandığında da etkili olabilir. Uyarılara rağmen yapılan, istenmeyen bir davranış sonrasında çocuğunuzu en çok on saniye içinde, ilgisini çekecek oyuncak ve benzeri eşyaların olmadığı, çocuğunuzun sıkılacağını düşündüğünüz, güvenli bir yere gönderin. Mola süresi çocuğunuzun yaşının her yılı için bir dakikadır. (5 yaşındaki çocuğunuzun mola süresi 5 dk. Olmalıdır). Anne-babanın çocuğa mola yönteminin ne olduğunu mutlaka açıklaması gerekmektedir. Moladan çıktıktan sonra çocuğunuzun neden molaya gönderildiğini kendi diliyle ifade etmesi de önemli bir noktadır. Neden molaya gönderildiğini sorup, ifade etmesini sağlayın.
Bir ayrıcalığı elinden almak: Çocuklar bir mola köşesine gidemeyecek kadar büyüdüklerinde, anne-babalar bir ayrıcalığı ellerinden alarak bir disiplin yöntemi uygulayabilirler. Her akşam izlediği programı izlemesine, bisikletine binmesine ya da en çok sevdiği oyuncağı ile oynamasına izin vermemek verilecek cezalara örnek olabilir.
Aşırı düzeltme: Bu teknik, çoğunlukla çabuk davranış değişiklikleri için önerilir. Çocuğunuzun yanlış bir davranışta bulunduğunda, en azından on kez ya da yirmi dakika boyunca davranışı tekrarlamasına dayalıdır. Örneğin, oğlunuz, okuldan gelip, paltosunu ve kitaplarını yere fırlatarak selamınıza aldırmadığında, ondan tekrar dışarı çıkmasını ve her seferinde size candan bir merhabayla, kitaplarını yerine koyarak ve paltosunu asarak on kez içeri yeniden girmesini isteyebilirsiniz.
Marka biriktirme veya puanlama: Bu yöntem, çocuğunuza marka veya puanlar vererek istediğiniz davranışın kazandırılmasını hedeflenmektedir. Çocuğunuz hedef davranışta bulunduğu zaman ona marka veya puanlar verin. Birlikte belirlediğiniz miktarda veya markası olduğunda bir ödül almasını sağlayın. Çocuklar biriktirdikleri markalar veya puanlarla hoşlarına giden bir ödül aldıklarında istenilen davranışı kazanmaları kolaylaşmaktadır.