Yaygın Gelişimsel Bozukluğu (Otizm) Olan Bireylerin Eğitimleri
Kurumumuzda, Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Destek Eğitimi Programı; bireylerin, eğitim ortamlarından verimli ve etkili biçim de yararlanmalarını sağlamak amacıyla hazırlanmaktadır.
Yaygın gelişimsel bozukluğu olan bireylerin erken çocukluk döneminde başlayarak yetişkin dönemindeki iş ve mesleki eğitim programlarında dahil olmak üzere yaşam boyu süren kaliteli ve nitelikli bir özel eğitim hizmeti almaları, bozukluğun türüne derecelerine, bireyin yaşına ve özelliklerine ve ihtiyacına göre planlanmış bireysel eğitim programları ile mümkün olabilmektedir.
Yaygın gelişimsel bozukluk, birden fazla bozukluğu içeren genel bir tanı grubu olup erken çocukluk döneminde başlayan sosyal etkileşim, dil gelişimi ve davranış alanlarında yetersizliklere sahip olma durumudur. Davranış sorunları, yineleyici, sınırlı ilgi ve davranışları kapsamaktadır. Bu durumlar gelişimin birçok alanını etkileyerek kalıcı ve süreğen işlev bozukluklarına yol açarlar. Bunlar;
Otizm
Rett Sendromu
Çocukluğun Dezintegratif Bozukluğu
Asperger Bozukluğu
Başka Türlü Adlandırılmayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (Atiptik Otizm)’tur.
Otizm
Otizm, yaşamın erken dönemlerinde başlayan ve yaşam boyu süren, sosyal ilişkiler, iletişim, davranış ve bilişsel gelişmede gecikme ve sapma gibi özellikler gösteren nörosikiyatrik bir bozukluk olarak kabul edilmektedir. Yaygın gelişimsel bozuklukların en iyi bilineni otizm (İnfantil otizm olarak da bilinir.) olup karşılıklı sosyal etkileşimdei sözel iletişimde bozukluklar ve basmakalıp stereoptik davranış örüntüsü ile karakterizedir.
Sosyal Etkileşim Sorunları
Sosyal etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik
Jest ve mimik kullanımında sınırlılık.
Başkalarına yaklaşmada sıra dışı özellikler.
Ses kullanımında sıra dışılık.
Yaşa uygun akran ilişkileri geliştirememek
Arkadaşlık kurmakta zorlanmak,
Akranlarla etkileşimde bulunmamak,
Yalnızca özel ilgilere dayalı ilişkiler geliştirmek,
Grup içinde etkileşimde bulunurken zorlanmak.
Başkalarıyla zevk, başarı ya da ilgi paylaşımında sınırlılık
Yalnız olmayı tercih etmek
Belli olay ya da durumlara başkalarının dikkatini çekme çabası göstermemek.
Sözel övgü karşısında tepki vermemek.
Sosyal-duygusal davranışlarda sınırlılık
Başkalarının ilgisi karşısında tepkisiz kalmak,
Başkalarının duygularını anlamada yetersizlik.
İletişim Sorunları
Dil gelişiminde gecikme
İki yaşından büyük olup da tek bir sözcük bile söylememek.
Üç yaşından büyük olup da iki sözcüklük basit ifadeler (“Baba git.”vb.) kullanmamak.
Konuşmaya başladıktan sonra basit bir dil bilgisi yapısı kullanmak ya da belli yanlışları tekrarlamaya devam etmek.
Karşılıklı konuşmada zorluk
Karşılıklı konuşma başlatmada, sürdürmede ve sonlandırmada önemli sorunlar göstermek.
Konuşma konularında seçicilik.
Sıra dışı ya da yinelenen dil kullanmak
Başkalarının kendisine söylediklerini tekrarlamak.
Televizyondan duyduklarını ya da kitaplardan okuduklarını, ilişkisiz zamanlarda ve bağlam dışı olarak yinelemek.
Kendisinin uydurduğu ya da yalnızca kendisine anlam ifade eden sözleri tekrarlamak.
Aşırı resmi ve didaktik konuşma özellikleri göstermek.
Gelişimsel düzeye uygun olmayan oyun
Senaryolu oyunlarda sınırlılık.
Sembolik oyunlarda sınırlılık.
Oyuncaklarda alışılmadık biçimlerde oynamak.
Sosyal oyunlara ilgisizlik.
Sınırlı/Tekrarlayıcı İlgi ve Davranışlar
Sınırlı alanda, yoğun ve sıra dışı ilgilere sahip olmak
İlgi takıntıları: Bazı sıra dışı konulara aşırı ilgi duymak. İlgi duyduğu konularla ilgili ince ayrıntıları anımsamak.
Belli düzen ve rutinlere ilişkin aşırı ısrarcılık
Belli etkinlikleri her zaman belli bir sırayla yapmak istemek.
Günlük rutinlerde değişiklik olmamasını istemek. Örneğin; eve gelirken hep aynı güzergahı izlemek ya da eve geldiğinde önce televizyonu açıp sonra tuvalete gitmek.
Değişiklikleri daha kolay kabullenebilmek için meydana gelecek değişikliklerle ilgili önceden bilgi sahibi olmaya gereksinim duymak.
Tekrarlayıcı (kendini uyarıcı) davranışlar
Sıra dışı beden hareketleri.
Sıra dışı el hareketleri.
Nesnelerle ilgili sıra dışı ilgiler ve takıntılar
Nesneleri sıra dışı amaçlarla kullanmak.
Nesnelerin duyusal özellikleriyle aşırı ilgilenmek: Örneğin, eline aldığı her nesneyi koklamak ya da gözlerinin önünde tutarak ve evirip çevirerek incelemek.
Hareket eden nesnelere aşırı ilgi göstermek.
Nesne takıntıları.
Rett Sendromu
RS’li çocuklar, 6-18 aylık olana kadar normal veya normale yakın bir gelişim gösterirler. Bu süreden sonra çocuk, geçici durgunluk veya gerileme sürecine girer, iletişim kurma becerisini yitirir ve ellerini birbirine kenetler. Hemen ardından streotipik el hareketleri, yürüyüş bozuklukları ve kafa gelişiminde gözle görülebilir bir yavaşlama ortaya çıkar. Nöbet geçirme, uyanıkken düzensiz soluk alıp verme gibi problemlerle de karşılaşılabilir.
Bütün bu zorluklara rağmen, Rett Sendrom’lu bir hasta orta yaşlarına, hatta daha ileri yaşlara kadar öğrenmeye devam edebilir, ailesi ve arkadaşlarıyla iyi vakit geçirebilir. Bütün duygular hakkında tecrübe sahibidirler, evde veya topluluk arasında sosyal, eğitim veya eğlence amaçlı aktivitelere katıldıklarında, hoş ve çekici kişiliklerini gösterirler.
Çocukluğun dezintegratif bozukluğu olan çocuklarda doğumdan itibaren en az iki yıl tamamen normal gelişim kaydedilir. Belirtiler sıklıkla 3-4 yaş arası görülmeye başlar. Bu tanıyı koyabilmek için belirtilerin 10 yaştan önce gelişmiş olması gerekir. Ağır mental retardasyonla ve lokodistrofiyle (ilerleyici çocuk nörolojisi hastalıkları) birlikte görülmektedir.
Asperger Bozukluğu
Asperger Sendromunda, tipik olarak otizmli bireylerde görülen sosyal ilişki ve iletişim sorunlarının yanı sıra sınırlı ilgi alanı görülür. Çok sınırlı konularda ve dar çerçeveli alanlarda derin bilgilere sahiplerdir, bu nedenle bu çocuklara “küçük profesör” yakıştırması yapılır. Otizmden farklı olarak zamanında konuşmaya başlarlar; aşırı bilgiçlik ve el becerilerinde özel sorunlar görülür. Bu çocuklar normal veya üstün zekaya sahiptirler.
Mekanik oyuncaklara çok düşkündürler ve ilgi alanı sınırlı olan insanlarla daha iyi yakınlık kurarlar. Amaçsızca birtakım nesneleri toplayabilirler, öz bakım sorunları yoktur. Erişkinlikte ise kurallara sıkıca bağlı, soğuk ve mesafeli insanlar olarak tanınırlar. Bu bireylerin sosyal hayatında, genelde bir tane çok yakın arkadaşları vardır ve bu kişinin de sıklıkla dar, kısıtlı ilgi alanı vardır. Duygusal hayatında hep akılcı ve heyecansız yorumlamalara sahiptir, davranış sorunları otizmle ilişkili olabilir, fakat farklar vardır.
Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (Atipik Otizm)
Atipik otizm, dil ve sosyal iletişimle ilgili sorunlar, dilin amaca yönelik kullanımındaki sorunlar, aşırı çekingenlik, aşırı utangaçlık, gündelik ve özel yaşamında belli kişilik tipleri ve bozuklukları (şizoid kişilik, şizotipal kişilik, çekingen kişilik) Genel gelişim eğrisi elverişli şartlar altında düzelme yönündedir. Öğrenme sorunları olabilir ve okul sorunları yaşanır. Stereotipik (tekrarlayıcı) hareketler ilerleyen yaşla sebat etmez. Dar ve yoğunlaşmış bir ilgi alanı vardır, ancak toplumsal açıdan daha anlamlı bir konuda (mesleğinde vb.) bu durum başarıya neden olabilir. Takıntılı davranış, ritüeller atipik otizmde daha belirgin olabilir. Panik ataklar sık görülür.
Eğitim Programları
Eğitim programları, yaygın gelişimsel bozukluklar tanı grubu içerisinde yer alan her yaştaki bireyin gelişimsel özellikleri, eğitim ihtiyaçları ve öncelikleri dikkate alınarak hazırlanır.
Bu program ile bireylerin;
İşlevsel becerilerin kazandırılmasına ön koşul oluşturan temel eşleme ve taklit becerilerini geliştirmeleri.
Sosyal etkileşim başlatma ve sürdürme becerilerini geliştirmeleri.
Alıcı ve ifade edici dil becerilerini geliştirmeleri.
İletişim becerilerini geliştirmeleri.
Bağımsız çalışma ve işlevde bulunma ile organize olma becerilerini kazanmaları.
Öz bakım ve günlük yaşam becerilerini geliştirmeleri,
Akademik becerilerini geliştirmeleri.
Toplumsal yaşama katılım ve sosyal uyum becerilerini geliştirmeleri beklenmektedir.